Het 300ste sterfjaar van Bernardino Ramazzini

Grondlegger van de arbeidsgeneeskunde

 

In 2014 verscheen het artikel Het driehonderdste sterfjaar van Bernardino Ramazzini (1633-1714), de grondlegger van de arbeidsgeneeskunde van NVMG-lid Jurjen Breedijk in het TBV Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde.

Het driehonderdste sterfjaar van Bernardino Ramazzini (1633-1714), de grondlegger van de arbeidsgeneeskunde

Op 5 november 2014 is het precies driehonderd jaar geleden dat Ramazzini is overleden. Gedurende dit herdenkingsjaar besteedt het TBV door middel van een artikelenreeks aandacht aan Ramazzini en zijn werk. Het onderstaande inleidende artikel schetst de persoon en zijn nagelaten arbeidsgeneeskundig werk. 

Wie was de persoon Bernardino Ramazzini?
Bernardino Ramazzini is geboren op 4 oktober 1633 in het Noord-Italiaanse plaatsje Carpi, bij Modena. Hij krijgt onderwijs aan een Jezuïetenschool en gaat op 19-jarige leeftijd studeren aan de universiteit van Parma. Drie jaar lang doet Ramazzini de voorbereidende studie in de Vrije Kunsten en twijfelt dan te vervolgen in rechten of geneeskunde. Hij kiest voor de geneeskunde en behaalt zijn bul in 1659. In de stadsziekenhuizen rond Rome bekwaamt hij zich verder en start later een praktijk in Canine en Marta. Echter na enkele jaren loopt Ramazzini malaria op, waardoor hij genoodzaakt is terug te keren naar Carpi. Gedurende zijn lange herstel stort Ramazzini zich op de klassieke talen en (medische) literatuur. Hij trouwt en krijgt drie of vier kinderen, één of twee zonen die in het eerste levensjaar overlijden en twee dochters. De dochters trouwen allebei met artsen uit Modena. De jongste krijgt drie kinderen; twee zonen en een dochter. Ramazzini’ s vrouw overlijdt jong. Zijn kleinzonen worden later zijn inwonende voorlezers en notulisten.
Als hertog Francesco II d’Este (1660-1694), vorst van het beroemde prinselijk huis en bekend van de Biblioteca Estense, zich zetelt in Carpi, wordt Ramazzini zijn lijfarts. De hertog overtuigt Ramazzini om zijn medische praktijk uit te breiden naar Modena (1671). In 1678 herstichtte Francesco op 18-jarige leeftijd de universiteit van Modena (oorspronkelijk uit de twaalfde eeuw). Ramazzini wordt in 1682 tot eerste hoogleraar benoemd en aanvaardt twee leeropdrachten; die van de theoretische en praktische geneeskunde. Vanaf 1685 geven Ramazzini en zijn inmiddels aangestelde collega Francesco Torti (1658-1741), colleges die zij ieder jaar onderling afwisselen. Het thema ‘ziekten bij werkers’ (de morbis artificum) komt vanaf 1690 in de collegereeks voor.
Na drie decennia Modena, verhuist Ramazzini op 67-jarige leeftijd naar Padua om het hoogleraarschap in de praktische geneeskunde te aanvaarden. De later bekende grondlegger van de pathologische anatomie Giovanni Battista Morgagni (1682-1771), wordt in 1711 op 29-jarige leeftijd de naaste collega van Ramazzini en bekleedt de secundaire leerstoel van de medische theorie. Ramazzini’s gezondheid neemt ondertussen geleidelijk af; hij is blind geworden, heeft sinds 1702 hartklachten en lijdt aan hevige hoofdpijnaanvallen. Ramazzini dicteert de aangevulde editie van zijn eerder verschenen arbeidsgeneeskundig werk aan zijn kleinzonen en laat dit boek in 1713 uitbrengen. Net voor het vertrek naar de universiteit om college te geven, wordt hij getroffen door een hersenbloeding (apoplexia). Collega’s, waar- onder Morgagni, schieten hem thuis te hulp. Echter, binnen twaalf uur overlijdt Bernardino Ramazzini. Hij wordt begraven in een kerk in Padua. Morgagni beschrijft de dood van Ramazzini als casus in zijn beroemd geworden standaardwerk met honderden obductierapporten.
De leerstoel van Ramazzini bleef uiteindelijk 13 jaar vacant. Vriend, maar ook rivaal, Torti sloeg een aanbod in 1720 af en bleef in Modena. De eerdere opvolger van Morgagni in 1716, Alessandro Knips Macoppe (1662-1744) neemt de leerstoel van Ramazzini in 1727 aan. Na Knips Macoppe’s dood bleef de leerstoel gedurende 10 jaar onbezet wegens het ontbreken van een vergelijkbare kandidaat als zijn voorganger.

Welke werken liet Ramazzini ons na?
Ramazzini begon relatief laat met publiceren; rond zijn 43e levensjaar en later in 1681 laat hij
polemische verhandelingen uitkomen van twee casus over overleden patiënten. Door deze controversiële correspondentie krijgt Ramazzini een zekere reputatie. Zijn werken kunnen ingedeeld worden in literair, ‘controversieel’, epidemiologisch, geofysisch, (arbeids)medisch en werken tijdens zijn periode in Padua (1700-1714). Ramazzini raakt in 1690 bevriend met de beroemde rationalistische filosoof en homo universalis Gottfried Wilhelm (von) Leibniz (1646-1716), die enige weken archiefonderzoek doet in de Biblioteca Estense in Modena. Leibniz promoot een epidemiologisch werk van Ramazzini over ‘rubigo’ (rode schimmel die misoogsten veroorzaakt). Hoewel Ramazzini zelf waarschijnlijk nooit buiten Italië is geweest, is hij…..

Het hele artikel lezen? Klik hier

Drs. J.H. Breedijk, arbeids- en bedrijfsgeneeskundige, eigenaar van Diatriba – arbeidsmedische consultatie B.V.