Gewina’s Wonderkamer - Nederlandse Vereniging voor Medische Geschiedenis

Dit themanummer van het genootschap voor wetenschapsgeschiedenis Gewina toont aan hoe wispelturig het vertrouwen in de wetenschap ook in het verleden was. We zien hoe forensisch experts in Engeland zichzelf een betrouwbaar imago aanmeten dankzij theatrale optredens in de rechtbank, maar ook hoe een gelikte Nederlandse vaccinatiecampagne tegen baarmoederhalskanker faliekant mislukt. Het vertrouwen in de wetenschappers is groot, zo betogen Nelleke van den Broek-Honingh en Anne-Floor Scholvinck aan de hand van een recente peiling onder Nederlanders, als het publiek overtuigd is van de onafhankelijkheid van hun onderzoek. Hadden de forensisch experts dit beter in de smiezen dan de Nederlandse campagnestrategen?

Inleiding: Vrees voor vaccinaties
In dit katern belichten we de prikkelende (pun intended) geschiedenis van vaccinatie, of meer precies: van het vertrouwen in vaccinatie. Onder welke omstandigheden waren mensen bereid zich te laten inspuiten? Het verleden kan ons een belangrijke les leren: feiten alleen volstaan niet.

Waar komt inenting vandaan?
De uitvinder van de inenting was niet Edward Jenner, maar een anonieme Chinees.

Pokkenzooi: Anti-vaxxers in de achttiende eeuw
Anti-vaxxers zijn van alle tijden. De introductie van het inenten tegen de kinderpokjes stuitte in de achttiende eeuw al op verzet onder de bevolking. Maar waren de bezwaren indertijd ook niet meer gegrond dan nu?

Van HPV tot #ikdoenietmeermee: de wortels van wantrouwen
In 2009 kwam een vaccin tegen baarmoederhalskanker op de markt. Een dodelijke ziekte, maar toch ging minder dan de helft van de opgeroepen meisjes hun gratis prik halen. Het was een teken van groeiend wantrouwen – in de wetenschap, maar ook in de neoliberale staat.

Morele vaccinatie anno 1900
In 1900 wilden enkele juristen en artsen via hypnose de hele samenleving aan een ‘morele vaccinatie’ onderwerpen. Alleen zo zou het volk de verleidingen van de moderniteit kunnen weerstaan.

‘Vaderlyke harten raken.’ Een Gents pamflet voor vaccinatie tegen pokken uit 1802
Ook in 1802 volstonden wetenschappelijke feiten niet om mensen te overtuigen van het nut van vaccinaties.

Vaccinatie: goddelijk of kwaadaardig?
Veel katholieke geestelijken droegen in de negentiende eeuw enthousiast bij aan vaccinatiecampagnes. In België kwam religieus geïnspireerd verzet tegen vaccins maar weinig voor.