Execrated - Expatriated - Eradicated
Recent verscheen het boek Execrated – Expatriated – Eradicated.The lives and works of German neurosurgeons persecuted after 1933 als Engelse vertaling van het oorspronkelijke Verraten – Vertrieben – Vergessen. Werk und Schicksal nach 1933 verfolgter deutscher Hirnchirurgen. NVMG-lid prof. dr. Rob J.M. Groen, hoogleraar klinische neurochirurgie schreef voor onze vereniging een prachtige recensie over dit boek en de relevantie van het boek voor de geschiedenis van de geneeskunde en de neurochirurgie in het bijzonder:
Execrated – Expatriated – Eradicated.The lives and works of German neurosurgeons persecuted after 1933
Onder deze titel verscheen recent de Engelse vertaling van het boek dat de Duitse neurochirurgen Ulrike Eisenberg, Hartmut Collmann en Daniel Dubinski hebben geschreven over de vervolging van de joodse neurochirurgen in het Duitsland vanaf 1933. In de oorspronkelijke versie “Verraten – Vertrieben – Vergessen” werd het in 2017 in Berlijn bekroond met de Herbert Lewin Forschungspreis voor onderzoek naar de geschiedenis van artsen in de tijd van het Nationaal Socialisme. Het is een indrukwekkend, aangrijpend verslag dat begint met een inleiding over de stand van ontwikkeling van de neurochirurgie in Duitsland rond 1933, het jaar waarin de Nationaal Socialisten de sleutelposities in de Duitse regering innamen. De nasleep van de eerste wereldoorlog en de economische crisis na de beurscrash waren een ideale voedingsbodem voor het groeiende antisemitisme, ook in medische kringen. Jonge artsen kwamen moeilijk aan werk, en vele werkten als vrijwilliger in ziekenhuizen op basis van kost-en-inwoning of ontvingen een zeer lage maandvergoeding. Meer dan 40% van hen sloot zich aan bij de N.S.D.A.P. en daarmee waren de medici na de juristen de tweede grootste vertegenwoordiging binnen de Nazi Partij. Het uitsluiten van de joodse artsen uit de Duitse maatschappij vond vanaf 1929 (oprichting Nationalsozialistischer Deutscher Ärztebund) geleidelijk plaats, eerst langs politieke weg, daarbij gebruikmakend van de onverschilligheid van de bevolking en de jaloezie van beroepsgenoten, en vervolgens vanaf 1933 systematisch met de invoering van tegen de joden gerichte wetgevingen en verordeningen. Die maakten voor hen het leven in Duitsland onmogelijk, maar zorgden er ook voor dat zij bij vertrek afstand moesten doen van vrijwel al hun bezittingen, roerend en onroerend. Met het ontvluchten van joodse medici ontstonden voor hun Duitse vakgenoten, ook in de neurochirurgie, nieuwe carrièreperspectieven. Wetenschappelijke data van de joodse voorganger – zonder de vermelding van diens naam – werden door hen opgevoerd voor publicatie.
De impact van het antisemitisme op de Duitse wetenschappelijke samenleving in de Nazi-tijd wordt in dit boek geïllustreerd aan de hand van de persoonlijke geschiedenis van 13 joodse neurochirurgen, die zich vanwege de politieke ontwikkelingen genoodzaakt zagen het land te ontvluchten of een einde aan hun leven te maken. Onder hen waren enkele voortrekkers van het zich ontwikkelende vakgebied, waarin Duitsland op dat moment internationaal een prominente rol had, namelijk Arthur Woldemar Meyer (1885-1933), Emil Heymann (1878- 1936) – de opvolger van de Duitse grondlegger van de neurochirurgie Fedor Krause -, Moritz Borchardt (1868-1946), en Walter Lehmann (1888-1960). Daarnaast ook de eerste Duitse vrouw in de neurochirurgie, Alice Ellen Rosenstein (1898-1991). Slechts enkelen slaagden erin om in het buitenland in de neurochirurgie aan het werk te komen. Eén daarvan was de “displaced German scholar” Jost Joseph Michelsen (1904-1989). Hij verliet in 1933 Duitsland en vestigde zich in 1936 in New York en later als neurochirurg in Boston, na een tijdelijk verblijf in Amsterdam waar hij als assistent van de hoogleraar neurologie Brouwer in het Wilhelmina Gasthuis samenwerkte met de eerste Nederlandse neurochirurg Ignaz Oljenick (1888-1981) – eveneens joods -.
Aan de hand van de geschiedenissen wordt zichtbaar wat de reactie in het buitenland was op de komst van de Duitse joden, en de grote moeite die de vluchtelingen hadden om daar een nieuw leven op te bouwen. Ook de wijze waarop en de mate waarin de afhandeling van de schulden aan de joden na de oorlog is verlopen komt op indringende wijze in beeld. Over de belangrijke inbreng van de 13 artsen bij de ontwikkeling van het nieuwe vakgebied is na de oorlog zelden meer gerept.
Wilhelm Tönnis (1898-1978) kon in 1937 in Berlijn de eerste Duitse hoogleraar in de neurochirurgie worden, zonder een normale benoemingsprocedure te hebben doorlopen, en sprong in het gat dat was ontstaan met het vertrek van zes prominente joodse collega’s die actief waren in de neurochirurgie. Hij werd op 1 mei 1937 lid van de Nazi Partij en profiteerde als geen ander van het feit dat het regime het militaire belang van de neurochirurgie inzag. Als zodanig kon Tönnis zijn eigen talent ongehinderd ontwikkelen en werd hij de “founding father” van de moderne Duitse neurochirurgie.
Het decor voor dit boek is de neurochirurgie, en dat is begrijpelijk vanwege de achtergrond van de auteurs die allen actief zijn binnen dit vakgebied. Het had over willekeurig elk medisch specialisme kunnen gaan, met als resultaat soortgelijke onthullende en onthutsende illustraties van de verderfelijke invloed van racisme en antisemitisme. Het is bijzonder dat dit boek tot stand gekomen is, in Duitsland, en in een tijd dat antisemitisme en radicalisering op basis van ideologie in toenemende mate de kop op steken. De totstandkoming van de Engelse vertaling werd mede mogelijk door de genoemde Forschungspreis. Daardoor komt dit belangrijke werk beschikbaar voor het brede publiek van lezers.
De auteurs brengen met hun boek hulde aan de ideeën, het werk en het lot van de vergeten joodse neurochirurgen, en hebben hen daarmee hun rechtmatige plaats in de geschiedenis van de Duitse neurochirurgie teruggeven. Zowel vanuit maatschappelijk oogpunt als vanuit neurochirurgisch historisch perspectief is dit boek een must.
Rob J.M. Groen
Sectie Historie NVvN
Hoogleraar Klinische Neurochirurgie Universitair Medisch Centrum Groningen [email protected]
Hier vindt u de recensie in PDF en een krantenartikel uit de Frankfurter Rundschau 2018 over de oorspronkelijke Duitse versie van het boek.
Mocht u het boek willen bestellen kan dat bij de uitgever: https://www.hentrichhentrich.de/buch-execrated-expatriated-eradicated.html